Geçmişten Gelen Sanatsal Hediyeler

2026’nın Kamu Malı Eserleri

1 Ocak yaklaşıyor! Hayır, yeni yıldan değil, Dünya Kamu Malı Günü’nden (World Public Domain Day) bahsediyorum. Geçen sene olduğu gibi bu sene de hazırlıklarımı tamamladım ve 2026’da dünyada hangi eserlerin, herkes tarafından kullanıma açık hale geleceğini araştırdım. Bakalım hangi filmler, kitaplar, çizgi roman karakterleri, müzikler artık güncel anlamda serbestçe kullanılabilecek?

Öncelikle detaylı bilgi almak isteyenlerin hızlıca okuyabileceği, geçen senenin yazısının bağlantısını vereyim. Göz atmanızı rica ederim. İşleyişi derli toplu anlatmaya çalıştım.

Telif meselesi çetrefilli. Dünyanın her yerinde farklılık gösterebilen kurallara sahip. Genel anlamda bir eser üreticisinin vefatının ardından geçen ve 50-80 yıl arası süren bir yasal koruma bulunuyor.

İnternetteki yorumları incelediğimde bu süreyi epey uzun bulanlar var ancak eseri üreten açısından bakınca nasıl bir izlenim vardır bilemem. Sonuçta bu yasal hak, kendisinden ziyade sonraki nesillerine veya varsa anlaşmalı kurumlara devredilen haklar. Fikrimi soracak olursanız 20-25 olarak kabul edilen (bence günümüzde 25-30 oldu bu) bir-iki nesillik bir yasal mirasın olması uygun. Benzer şekilde yorumlayanlara da rast geldim. Bu da eser için en azından 40-50 senelik bir koruma demek. Sizce makul bir süre mi? Ürettiklerinizin ne kadar sizin adınızla korunmasını mantıklı bulurdunuz?

Başlangıçta belirtelim: Ülkemizde Halid Ziya Uşaklıgil’in eserlerinin telif süresinin dolduğunu görüyoruz. Böylece muhtemelen çok satan yayınevlerinin yeni basımlarıyla karşılaşmamız mümkün.

Şimdi, telif süresi dolmuş bazı tanınır ya da duyulmuş olabileceğini tahmin ettiğim sanatçı ve eserlerine bakalım.

Photo by Alberto Bigoni on Unsplash

Edebiyat

• Agatha Christie - “The Murder at the Vicarage” (Ölüm Çığlığı)

• Agatha Christie (Mary Westmacott takma ismiyle) - “Giant’s Bread”

• Dashiell Hammett - “The Maltese Falcon” (Malta Şahini)

• Dorothy L. Sayers - “Strong Poison”

• Elizabeth Coatsworth - “The Cat Who Went to Heaven”

• Langston Hughes - “Not Without Laughter”

• T. S. Eliot - “Ash Wednesday”

• William Faulkner - “As I Lay Dying” (Döşeğimde Ölürken)

  
  

Sinema

• Howard Hughes - “Hell's Angels” (Cehennem Melekleri)

• Lewis Milestone - “All Quiet on the Western Front” (Garp Cephesinde Yeni Bir Şey Yok)

  
  

Bu filmle ilgili ilginç bir detay var. Atatürk bu filmi 3 Aralık 1930'da Beyoğlu'ndaki Elhamra Sineması'nda izliyor. Çok etkileniyor, hatta fotoğrafı da çekiliyor. Resmî fotoğrafçısı Cemal Işıksel’in oğlu Deniz Işıksel şöyle aktarıyor:

"Filmin başrolündeki asker, filmin sonunda serseri bir kurşunla ölür ama olay, günlük vukuat raporuna 'Garp cephesinde yeni bir şey yok' olarak geçer. Babam film arasında, Atatürk'ün gözlerinin derinlere dalıp gittiğini görmüş, deklanşöre basmış. Atatürk‘ün yüzünde savaşın dehşetini, cepheyi yeniden yaşayan gözlerinin dalgın bakışını yakalamış.”

Bunun üzerine Atatürk, aslında çok beğendiği ve belgesel niteliğinde gördüğü bu filmde anlatılanları savaştan henüz çıkmış bir millete, askerlerin önemsizce öldüğünü izletmemek adına yasaklatıyor.

Karakterler

• Pluto - İlk kez 1930 yılında ortaya çıktı, 1931’de Mickey Mouse’un sadık köpek arkadaşı rolüne kavuştu. Erken dönem çizimleri kamu malı oluyor.

• Betty Boop - 1930’da “Dizzy Dishes” olarak doğdu. Hoş tasarımı ve kendine özgü sesiyle ikon haline geldi. Günümüze kadar 10 farklı çizim stiline sahip olmuş. Pluto gibi onun da ilk çizimi kamu malı olarak kullanılmaya başlanabilir duruma geldi.

  
  

Müzik ve Ses Kayıtları

Caz müzik ve müzikallerde kullanılan şarkı ve ses kayıtları ağırlıklı olarak, dönemin etkili ve ses getiren bazı parçaları da yine kamu malı olmuş.

Bu bağlantının en aşağısında, yaptığım gibi sanatsal ifadelere ayrılmış ve örnekleri verilmiş. Fazlasını da oradan inceleyebilirsiniz.

---

Birçok yazarın ölümünden sonra alakasız bir biçimde ünlendiği ve başarılı sayıldığı dünyada, eserlerin halkın kullanımına serbestçe sunulmasını da hep ilginç bulmuşumdur. Öyle bir zaman geçiyor ki artık yok hükmündesiniz. Ancak yine de eserlerinizin herkesin kullanımına açılmasıyla başkalarına ilham olabiliyorsunuz. Çünkü bu eserler üstünden yeniden üretimler sağlanabiliyor. Bir düşünün, günümüzde ne çok şarkı, film, kitap esinlenilen benzer konulardan hatta birebir eserin kendisinden yararlanılarak üretiliyor. Aslında böyle böyle tekrar yaşıyoruz, kültürümüzü yamamaya devam ediyoruz, yerine yenilerini koymak için başta yapılanlara bakarak örnek alıyoruz.